Zakład Archeologii Protohistorycznej

: Urna z przepalonymi kośćmi, tarnobrzeska kultura łużycka, Dębina st. 6

: Urna z przepalonymi kośćmi, tarnobrzeska kultura łużycka, Dębina st. 6

Kierownik zakładu

prof. dr hab. Sylwester Czopek

Zakład Archeologii Protohistorycznej funkcjonuje w strukturze Instytutu Archeologii od chwili jego powstania. Zakresem badań i prowadzonej dydaktyki wypełniał on najmłodszą cześć archeologii prahistorycznej – od epoki brązu do początków wczesnego średniowiecza. Aktualnie, po zmianach strukturalnych wynikających z rozwoju Instytutu, pracownicy Zakładu koncentrują się na zagadnieniach epoki brązu i wczesnego żelaza ze szczególnym uwzględnieniem problematyki tzw. tarnobrzeskiej kultury łużyckiej i jej wschodnich związków. Niejako pobocznym nurtem zainteresowań jest ochrona i popularyzacja archeologicznego dziedzictwa kulturowego.

W ostatnich latach jako wiodącymi projektami terenowymi były badania na cmentarzysku i osadzie tarnobrzeskiej kultury łużyckiej w Dębinie k/Łańcuta oraz grodzisku scytyjskiego kręgu kulturowego w Chotyńcu k/Radymna. Wielkie znaczenie poznawcze mają właśnie te ostatnie, zainicjowane w 2016 roku (i ciągle trwające), bowiem dotyczą najdalej na zachód wysuniętej enklawy trwałego osadnictwa ludności o leśno-stepowym wariancie kultury scytyjskiej. Sensacją na miarę europejską było odkrycie w 2017 roku prawie kompletnej, greckiej amfory na wino, pochodzącej z początku VI wieku p.n.e. Odnaleziono ją w centrum obiektu kultowego – tzw. zolnika.

Badania w Chotyńcu wpisują się w realizację grantu NCN Przemiany kulturowo-osadnicze w dorzeczu rzeki Wiszni w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza w kontekście zmian prahistorycznej i wczesnośredniowiecznej ekumeny, (NCN nr 2013/09/B/HS3/04277), który Zakład realizuje we współpracy z archeologami ukraińskimi. Ich celem jest zbadanie osadnictwa w tzw. Bramie Przemyskiej – naturalnej, najdogodniejszej strefie kontaktowej między Wschodem a Zachodem Europy. W 2018 roku przyznany został kolejny grant: Na granicy dwóch światów. Aglomeracja chotyniecka scytyjskiego kręgu kulturowego – etap I: badania terenowe (NCN 2017/27/B/HS3/01460), którego kierownikiem jest prof. dr hab. Sylwester Czopek.

Zakład Archeologii Protohistorycznej pilotuje 3 wieloletnie, zespołowe programy badawcze:

Studia nad wschodnim pograniczem środkowoeuropejskiej prowincji kulturowej w pradziejach i wczesnym średniowieczu (SH/IA.I)
Stosunki kulturowo-osadnicze na obszarze Małopolski w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza (SH/IA.II)
Archeologiczne dziedzictwo kulturowe. Ochrona i popularyzacja (SH/IA.XV)

W ich zakres wpisują się granty NCN, NID i inne realizowane przez pracowników Zakładu i doktorantów. Na szczególne podkreślenie zasługują 4 granty „Preludium”, które zdobyli doktoranci – Beata Polit, Joanna Adamik-Proksa, Marcin Burghardt i Wojciech Rajpold. Ten ostatni jest też zwycięzcą Ogólnopolskiego Konkursu na Najlepsza Pracę Magisterską (publikacja nagrodzonej pracy – 2015).